Kunstmatige intelligentie (AI) speelt een steeds grotere rol in het onderwijs. Van gepersonaliseerde leerroutes tot automatische feedback op opdrachten, AI belooft effectiever, efficiënter en meer op maat leren. Maar hoe mooi dat ook klinkt, er kleven ook risico’s aan. Wat gebeurt er als we het leerproces te veel overlaten aan algoritmen? In deze blog duiken we in de belangrijkste risico’s van AI‑gestuurd leren en waarom menselijk toezicht cruciaal blijft.
Gepersonaliseerd, maar beperkt perspectief
Een van de grootste beloften van AI in het onderwijs is personalisatie. AI‑systemen analyseren leerlinggegevens en passen content aan op niveau, leertempo of voorkeur. Maar dit algoritmisch leerpad is slechts zo goed als de data waarop het gebaseerd is. Er is een risico dat leerlingen juist een beperkter perspectief krijgen, omdat het systeem hen herhaaldelijk alleen biedt wat ze al lijken te kunnen begrijpen en zo uitdagingen vermijdt die juist groei stimuleren. In plaats van nieuwsgierigheid aanwakkeren, kunnen AI‑systemen onbedoeld leerervaringen versmallen.
Datagedreven ≠ mensgericht
AI‑gestuurde leeromgevingen verzamelen en analyseren enorme hoeveelheden data: klikgedrag, antwoordpatronen, foutanalyses. Hoewel dat inzicht biedt, zit er een gevaar in het reduceren van het leerproces tot een optelsom van dataprofielen. Leren is namelijk ook emotie, motivatie, frustratie, zelfvertrouwen, factoren die niet volledig in cijfers te vangen zijn. Als AI uitsluitend stuurt op kwantitatieve signalen, kunnen belangrijke sociale en effectieve aspecten van leren verloren gaan. Denk aan een leerling die “goed scoort” maar zich totaal niet verbonden voelt met de stof.
Bias in het algoritme
AI‑systemen leren van bestaande datasets. Als die datasets biases bevatten, bijvoorbeeld op basis van taalniveau, culturele achtergrond of geslacht, dan kunnen die vooroordelen onbewust worden versterkt. Een adaptief leersysteem kan zo onbedoeld lagere verwachtingen hebben van bepaalde groepen leerlingen. Dat leidt niet alleen tot ongelijke kansen, maar ook tot het risico dat AI beslissingen maakt (bijvoorbeeld over toegang tot vervolgmodules) zonder dat die goed uitlegbaar of controleerbaar zijn.
Afname van zelfsturing en kritisch denken
Wanneer AI constant suggesties doet (“Je kunt nu het beste deze oefening maken”, “Kies dit onderwerp voor je essay”), bestaat het risico dat leerlingen afhankelijke keuzes maken. Het leerproces wordt dan extern gestuurd, in plaats van intrinsiek gemotiveerd. Terwijl zelfregulatie, nieuwsgierigheid en kritisch denken juist cruciale vaardigheden zijn voor de toekomst. AI mag ondersteunen, maar niet overnemen. Als leerlingen niet meer leren om zélf keuzes te maken, verliezen ze grip op hun eigen leerpad.
Steeds vaker kiezen organisaties voor een hybride aanpak: de chatbot fungeert als eerste aanspreekpunt en handelt eenvoudige zaken zelfstandig af. Pas wanneer het gesprek afwijkt van het script, wordt het doorgestuurd naar een medewerker. Zo blijven de kosten laag, terwijl klanten toch persoonlijke hulp krijgen wanneer dat nodig is.
Privacy en dataveiligheid
Onderwijsdata zijn bijzonder gevoelig. AI‑systemen in de klas verzamelen persoonlijke informatie over gedrag, prestaties, interesses en leerstijl. Als deze data niet goed beveiligd zijn, of worden gedeeld met commerciële partijen, lopen leerlingen (en scholen) grote risico’s. Denk aan datalekken, onrechtmatig profileren of het hergebruik van gegevens voor marketingdoeleinden. Transparantie over wat een systeem verzamelt en wie daar toegang toe heeft, is essentieel.
Wie draagt de eindverantwoordelijkheid?
Een AI‑gestuurd systeem dat leerlingen begeleidt, suggereert beslissingen, of zelfs cijfers geeft, dat roept fundamentele vragen op over verantwoordelijkheid. Wie is er aansprakelijk als een leerling wordt benadeeld door een fout in het systeem? Kan een docent ingrijpen? En is dat inzichtelijk genoeg? Zonder duidelijk menselijk toezicht dreigen scholen hun pedagogische autonomie (deels) te verliezen aan black boxes. AI kan een waardevolle assistent zijn, maar mag nooit de rol van leermeester volledig overnemen.
AI als hulpmiddel, niet als stuurman
AI biedt onmiskenbare kansen om leren effectiever en persoonlijker te maken. Maar zodra we het systeem zélf de regie geven over het leerproces, ontstaan er risico’s op het gebied van autonomie, ongelijkheid, bias en dataveiligheid. De kracht zit juist in de combinatie van AI en menselijke begeleiding. Docenten blijven essentieel om nuance, empathie en reflectie toe te voegen aan het leerproces en om de technologie bewust, kritisch en ethisch in te zetten.